طرز فکر و اثر آن در زندگی

تا حالا برای شما پیش آمده با کسی روبرو شوید که بعد از شکست حالش خوب باشد؟ یا کسی را دیده‌اید که در مواجهه با انتقاد بسیار پذیرا بوده و از آن واقعاً استفاده کند؟ تفاوت این افراد با سایرین در طرز فکر آنهاست.
برخلاف این دسته، افرادی هستند که نه توانایی شنیدن انتقاد را دارند و نه تحمل شکست.
آیا این موضوع ژنتیکی است؟! یا اینکه یک ویژگی اکتسابی است؟

طرز فکر چیست؟

طرز فکر در واقع نوع نگرش و دیدگاه ما را نشان می‌دهد. اینکه به زندگی و اتفاقات آن چطور نگاه می‌کنیم و هر مسئله برای ما چه معنا و مفهومی دارد.
اینکه در مواجهه با اتفاقات و شرایط چطور واکنش نشان می‌دهیم و اینکه اتفاقات را چطور معنا می‌کنیم، همه و همه به طرز فکر ما وابسته است.

دکتر کارل دوک، استاد روانشناسی دانشگاه استنفورد معتقد است افراد دارای دو طرز فکر اصلی هستند:
ثابت (ایستا) و رشد

طرز فکر ثابت یا ایستا

این افراد معتقدند که ویژگی‌های انسان مانند هوش و شخصیت ثابت و غیرقابل تغییر هستند.
طرز فکر ثابت می‌گوید شما یا باهوش هستید یا نه! به همین سادگی.
این هوش قابل تغییر نیست و هیچ کاری از دست شما بر نمی‌آید.

باور به این‌که ویژگی‌های انسان ثابت هستند، دائماً فوریتی ایجاد می‌کند که شخص خودش را هر بار و هر لحظه ثابت کند.

اگر مقدار ثابتی هوش دارید، پس بهتر است ثابت کنید این هوش مقدار زیادی است!

طرز فکر رشد

طرز فکر رشد بر این باور است که انسان می‌تواند ویژگی‌های خود را از طریق تلاش، بهبود دهد.
اگرچه افراد در زمینه‌های مختلف مثل هوش و استعداد یکسان نیستند، ولی همه می‌توانند با تلاش کافی رشد کنند.

این دیدگاه معتقد نیست که هرکسی با انگیزه و تلاش کافی می‌تواند مثلاً انیشتین و بتهوون بشود
بلکه معتقد است که توانمندی واقعی افراد مشخص نیست و پیش‌بینی دستاوردهای اشخاصی که مدت‌ها تلاش می‌کنند غیرممکن است.

این افراد نگران قضاوت بقیه نیستند و نیازی به اثبات توانایی‌های خود نمی‌بینند
زیرا می‌دانند در هر مهارتی می‌توانند رشد کنند و بهتر شوند.

واکنش‌های طرز فکرها

افراد دارای طرز فکرهای مختلف، در مواجهه با اتفاقات و مسائل مختلف واکنش‌های متفاوتی دارند.
در اینجا چند مورد از مهم‌ترین موارد را ذکر کرده و می‌بینیم هر کدام چطور واکنش نشان می‌دهد.

تلاش

طرز فکر ثابت

افراد با طرز فکر ثابت تلاش را برای کسانی می‌دانند که توانایی انجام یک کار را ندارند.
تلاش را برای کسانی می‌دانند که در یک چیز خوب نیستند! یعنی اگر شما خوب باشید دیگر نیازی به تلاش برای بهتر شدن ندارید.
در این دیدگاه تلاش برای کسانی است که کاستی و نقص دارند. اگر کمبودی ندارید نیازی به تلاش هم ندارید!

آنها می‌گویند یا شما در چیزی خوب هستید یا نیستید، اگر در چیزی خوب هستید که نیاز به تلاش ندارید و اگر هم خوب نیستید که تلاش چیزی را تغییر نمی‌دهد!

به دو دلیل این افراد با تلاش مشکل دارند:

1. در باور آنها نوابغ نیازی به تلاش ندارند. بنابراین اگر تلاش کنید استعداد شما زیر سوال می‌رود.

2. اگر تلاش کنند، خود را از بهانه‌ها محروم کرده‌اند. بدون تلاش همواره می‌توانند بگویند: “می‌توانستم …” اما زمانی که تلاش کنند دیگر بهانه‌ای ندارند.

طرز فکر رشد

افراد با طرز فکر رشد تلاش را لازمه‌ی رشد و یادگیری می‌دانند.
از نظر آنها حتی نوابغ هم برای دستاوردهایشان به سختی تلاش کرده‌اند.

برای آنها مهم‌تر از استعداد داشتن، تلاش برای شکوفا کردن آن استعدادها و به دست آوردن نتایج و رشد دائمی است.

چالش

طرز فکر ثابت

افراد با طرز فکر ثابت از چالش گریزان هستند. چون ممکن است شخصیتی که از خودشان ساخته‌اند زیر سوال برود.
آنها همواره به دنبال کارهای آسان هستند و نمی‌خواهند استعداد و توانایی‌هایشان مخدوش شود.
اگر چیزی بیش‌ازحد چالش برانگیز باشد و در آن احساس باهوش بودن نکنند، سریعاً علاقه‌شان را از دست می‌دهند.

این افراد زمانی احساس باهوش بودن می‌کنند که کاملاً بی عیب و نقص باشند و از ابتدا بتوانند کارها را عالی انجام دهند.

طرز فکر رشد

این افراد نه تنها از چالش فراری نیستند، بلکه از آن لذت می‌برند. هرچقدر چالش بزرگتر باشد، بیشتر رشد می‌کنند.
آنها می‌دانند که چالش برای رشد الزامی است و اتفاقاً راه بسیار خوبی برای پیشرفت است.
همچنین زمانی احساس باهوش بودن می‌کنند که بتوانند هربار بهتر شوند و با تلاش رشد کنند.

انتقاد

طرز فکر ثابت

برای این افراد انتقاد برابر است با بد بودن خودشان.
اگر کسی در مورد کاری از آنها انتقاد می‌کند، این انتقاد را به شخصیت خودشان تعمیم می‌دهند.
می‌گویند حتماً من خوب نیستم، حتماً من مشکلی دارم.
آنها از انتقاد گریزان هستند و حتی ممکن است واکنش‌های بسیار تندی در مواجهه با انتقاد از خود نشان دهند.

طرز فکر رشد

در این طرز فکر انتقاد با روی گشاده پذیرفته می‌شود، زیرا فرد می‌داند انتقاد راهی برای پیشرفت و بهبود است.
اگر کسی از آنها انتقاد کند آن را می‌پذیرند زیرا می‌دانند که نمی‌شود از ابتدا بی عیب‌ونقص بود و با انتقاد و دیدن نقاط مشکل‌دار می‌توانند عملکرد خود را بهبود ببخشند و رشد کنند.

طرز فکر در روابط عاشقانه

طرز فکر اثر بسیار بزرگی در روابط عاطفی انسان دارد. مسیر روابط عاطفی همواره پر از تلاطم و مشکلات است.
افرادی که دیدگاه و باور ثابت دارند گمان می‌کنند که یا دو نفر برای هم ساخته شده‌اند یا خیر!
اگر دو نفر برای هم ساخته شده باشند نباید هیچ مشکلی داشته باشند. یا رابطه‌ی آنها ذاتاً خوب است یا بد! هیچ‌کاری برای آن نمی‌شود انجام داد.

این افراد می‌گویند رابطه‌ای ایده‌آل است که به طور فوری بی عیب‌ونقص و عالی باشد. از ابتدا همه چیز عالی باشد.

اگر لازم است برای بهبود رابطه تلاش کنید پس یعنی این دو نفر برای هم ساخته نشده‌اند.

اما دیدگاه رشد معتقد است رابطه‌ی عاطفی هم مانند هرچیزی نیاز به بهبود دائمی و رشد دارد.
آنها می‌گویند اگر یک رابطه عالی است یعنی هر دو نفر این رابطه را ساخته‌اند نه اینکه خودبه‌خود این گونه شده باشد.

آنها تفاوت‌ها را می‌پذیرند و با پذیرش این تفاوت‌ها سعی می‌کنند هر لحظه بیشتر در جهت درک آنها حرکت کنند. مشکلات در این طرز فکر به معنای نقص عمیق رابطه نیست و آنها سعی می‌کنند با پذیرش این نکته دائماً در جهت بهبود رابطه و ساخت رابطه رویایی خود حرکت کنند.

نکات تکمیلی

انسان‌ها در بخش‌های مختلف زندگی می‌توانند طرز فکرهای مختلف داشته باشند.
شخصی ممکن است در روابط عاطفی دیدگاه رشد داشته باشد ولی در کسب‌وکار دیدگاه ثابت داشته باشد.
مهم است که ما در بخش‌های مختلف بررسی کنیم و ببینیم در کجا دارای طرز فکر ثابت هستیم و سعی کنیم آن را رشد دهیم.

طرز فکر رشد به این معنا نیست که استعدادهای ذاتی وجود ندارد. بسیاری افراد در جنبه‌های مختلف دارای توانایی‌های ذاتی هستند، اما دیدگاه رشد می‌گوید اگر کسی به اندازه‌ی کافی تلاش کند حتی ممکن است از یک نابغه‌ی مادرزاد جلو بزند.
ما نمی‌دانیم نهایت توانایی‌های هر انسان کجاست و با تلاش به کجا می‌تواند برسد. به همین دلیل باید این عادت را در خود ایجاد کنیم که دائماً دیدگاه خود را بررسی کنیم و به سمت رشد حرکت بدهیم.